In 1874 vragen de bewoners van de Appeldijk in Gorinchem aan de gemeente om een waterpomp. Zij schrijven dat sinds kort de keersluis[1] bij de Waterpoort in werking is, waardoor het waterpeil in de haven steeds laag blijft. Daardoor is het veel lastiger geworden om drinkwater uit de haven te halen. Het water is steeds troebel en er ligt allerlei viezigheid in. Bovendien moet je nu veel verder reiken omdat je zover mogelijk van de kant vandaan water wil scheppen, waardoor gevaar ontstaat dat je in de haven valt.
Dit verzoek is ondertekend door meer dan 30 bewoners van de Appeldijk en directe omgeving. [2]
Inwoners
Lange tijd haalden inwoners van Gorinchem hun drinkwater uit de haven. Echter, als het waterpeil laag is, drijft daarin allerlei viezigheid. Als in 1873 cholera heerst in Europa wordt iedereen opgeroepen om zooveel mogelijk gezuiverd, van alle schadelijke bestanddeelen ontdaan water te drinken! [3]
In september volgt in Gorinchem de aankondiging dat in het kader van de gezondheidszorg vanaf 17 september 1873 iedere inwoner die dat wil, gratis drinkwater kan komen afhalen. Elke dag zijn er 600 kannen zuiver drinkwater beschikbaar. Afhalen kan ’s middags tussen 12 en 2 uur achter het brandspuithuis op de Appeldijk, waar speciaal daarvoor een lokaliteit is ingericht.[4]
Een jaar later schrijven 32 inwoners van Gorinchem een brief aan de gemeenteraad. Ze geven aan dat zij normaal gesproken altijd hun drinkwater uit de haven scheppen, maar nu sinds enige dagen de keersluis aan de Waterpoort in werking gesteld is, blijft het waterpeil in de haven voortdurend laag. Hierdoor is dat water bij de trappen en aan de kant troebel en liggen overal onreinheden.
Daarom moeten zij nu water zover mogelijk van de kant scheppen of met een puthaak ophalen. Dit brengt hun leven of dat van hunne dienstbaren voortdurend in gevaar. En met de aanstaanden winter in aantocht (als de kant glad is!) wordt dat bijna onmogelijk. En dat terwijl de gemeente overal in de stad via pompen voor goed drinkwater zorgt. Tot op heden is de Appeldijk daarvan echter nog verstoken gebleven. En aangezien zuiver drinkwater een eerste vereiste is voor de gezondheid, vragen de inwoners om zo spoedig mogelijk te voorzien in een pomp met zuiver welwater. Zeker omdat op het water in de haven nog steeds veel riolen uit komen waardoor dit water zeer schadelijk is voor de gezondheid.
Geld beschikbaar
De gemeente Gorinchem besluit geld te ramen in de volgende begroting zodat er geld beschikbaar komt en de pomp snel kan worden geplaatst. De pomp komt te staan aan de westzijde van de Appeldijk.
De ondertekenaars van dit verzoek wonen overigens niet alleen aan de Appeldijk maar ook in zijstraatjes daarvan, zoals de Blauwe Schuitsteeg, Kromme Elleboogsteeg en Spaarpotsteeg.
In 1880 krijgt de eigenaar van de woning naast de pomp toestemming om een loden buis vanuit de pomp naar zijn huis te leggen. Hij betaalt daar wel f 2,50 per jaar voor. [5]
Tot plm. 1929 staat de pomp aan de Appeldijk. Vandaar dat er meerdere foto’s van bewaard gebleven zijn.
Bron: Beeldbank Regionaal Archief Gorinchem gedateerd 1926.
Ondertekenaars
De brief waarin de bewoners om een pomp vragen is ondertekend door de volgende inwoners van Gorinchem:
I.A. Rom Colthoff [Isac Amarentius Rom Colthoff was getrouwd met Agatha Mekern, overleed Appeldijk B320]
… de Ligt [waarschijnlijk Nicolaas Cornelis de Ligt, opzichter bij de Waterstaat, getrouwd met Maria Sophia Burgers, verhuisden later naar Dordrecht]
P. van Zutphen Azn [Pieter Arnolduszn van Zutphen, getrouwd met Anna Bodewina Bentum die overleed 1869 aan Appeldijk B319]
J. van Renesse [Jacob van Renesse, overleden 13 mei 1875 Appeldijk B318]
Wed G. van Aken [wellicht Pieternella Treffers, weduwe van Govert van Aken die in 1863 overleed]
R. van Meijeren [Reinier van Meijeren, in 1876 getrouwd met Geesje van Rheen, verhuisde toen naar de Burgstraat B704]
C. Snoek van Muijlwijk [Coenraad Snoek van Muilwijk 1808-1890 getrouwd met Cornelia Willemstijn die in 1879 overleed op Appeldijk B307]
M.A. Treffers [Marius Antonie Treffers, getrouwd met Engelina Hendrika Exalto, woonden in 1881 op Appeldijk B308]
J. van Sonsbeek [Jacobus van Sonsbeek, schipper, getrouwd met Grada Lamers, woonde in 1868 nog in Dreumel, maar dochter Geertrui werd in Gorinchem op een schip geboren]
J.P.H. Miener [Johan Philip Hendrik Miener, getrouwd met Maria Krijne, overleed in 1874 in huis Appeldijk B312]
A. Wijnen [Adrianus Wijnen, getrouwd met Wilhelmina Hoomoet, had een koffiehuis, overleed 1880 in huis Appeldijk B315]
M. Jens [wellicht Maria Johanna Jens, eerst getrouwd met Huibert Adr. van Oosterwijk die in 1866 overleed in pand Appeldijk B266, Maria hertrouwde in 1877 met Cornelis Ottevanger]
J.D. Havermans [wrs Ivo Dirk Havermans, getrouwd met Cornelia Noorloos]
P. Treffers [Pieter Treffers, vader van Marius Antonie Treffers, overleed in 1886 in huis Appeldijk B268]
J. van der Plank [Johannes van der Plank, getrouwd met Cornelia Jacoba van Baalen, eerder weduwnaar van Antonetta Veen, woonde in 1874 aan de Appeldijk B310]
M. den Turk [Martinus Jacobus den Turk, zwemmeester, getrouwd met Johanna Pieternella de Gans, woonde in 1879 in de Blauwe Schuitsteeg B417]
de wed E.W. Stevens [Bastiaantje van der Mast, weduwe van Enoch Willem Stevens, zij overleed in 1876 in huis in de Blauwe Schuitsteeg B418]
J. Mulder [wrs Jan Mulder (1828-1894), getrouwd met Johanna van Henne van Aken]
IJ. Sieno [Eimert Sino, getrouwd met Barbara Nicolasina de Graaff, overleed 1876 in huis a/d Blauwe Schuitsteeg B419]
J. de Bruijn [Jan de Bruijn weduwnaar van Dirkje Wesdijk in 1889 overleden a/d Appeldijk op B314]
de wed Van Wijgaarden [wellicht Bastiaantje de Ruiter, weduwe van Jan van Wijngaarden, zij overleed in 1873 en woonde toen in de Blauwe Schuitsteeg B423]
A. den Dekker [Antonie Gerardus den Dekker getrouwd met Gezina Jansen, eerder weduwnaar van Willemina Beekmans, woonde op nummer B424 in de Blauwe Schuitsteeg]
Smiesing [wrs Pieter Smiesing getrouwd met Catharina ten Hietbrink, woonde in1880 op Blauwe Schuitsteeg B416]
J. Stavast [Jan Stavast getrouwd met Maria van Rooijen, woonde in 1867 in de Spaarpotsteeg B 421]
J. Hoek [Jan Hoek getrouwd met Cornelia Baks, in de Kromme Elleboogsteeg in 1867 op B437 en in 1871 op B436]
T. Wervenbos [Teunis Wervenbos, visser, getrouwd met Hendrika Forrer, woonde in 1866 in de Blauwe Schuitsteeg B412]
B. Komijn [Lambertus Comijn getrouwd met Jacoba Peper, hij overleed 1876 in huis a/d Blauwe Schuitsteeg B439]
A.J. Briedé [Apolonius Jacob Briedé, getrouwd met Johanna Sophia Alberts, hij overleed in 1895 in huis a/d Appeldijk B203]
Hendrikus van Deusen [Hendrikus van Deursen getrouwd met Elizabeth Rijnders, woonde in 1871 in de Blauwe Schuitsteeg B410]
Jan van Rooijen Gz [Jan van Rooijen had een viswinkel, getrouwd met Catharina Clasina Teunissen, woonde in 1873 op Appeldijk B298]
Wed A.J. Harmsen [Clasina Snoek, weduwe van Antonie Johannes Harmsen, hij overleed in 1872 in het huis Appeldijk B276]
A. Jens [Adrianus Lambertus Jens getrouwd met Johanna van Aalsburg, woonden in 1877 op Appeldijk B314]
L. Verheij [Leendert Verheij getrouwd met Maria Goes, eerder weduwnaar van Adriana de Heer, hij overleed in 1878 in huis Appeldijk B310]
Foto: Barend Bode – Giessenburg.
Foto: Barend Bode – Giessenburg.
Foto via Beeldbank Regionaal Archief Gorinchem.
Zij ondertekenden het verzoek om een pomp te plaatsen. De originele tekst daarvan luidt als volgt:
Aan de gemeenteraad
De ondergetekenden, allen bewoners van den Appeldijk en grenzende stegen alhier, geven eerbiedig te kennen:
dat sedert eenige dagen de keersluis aan de Waterpoort alhier in werking is gesteld, waardoor het water in de haven voortdurend op laag peil wordt gehouden;
dat ze gewoon zijn hun drinkwater uit de haven te scheppen, hetgeen hun nu bijna onmogelijk is, aangezien het aan de trappen en overal aan den kant troebel en met alle mogelijke onreinheden bezwangerd is;
dat het scheppen en met een puthaak ophalen van het water hun leven of dat van hunne dienstbaren voortdurend in gevaar brengt, omdat ze het zoover mogelijk dan de kant moeten zien te scheppen, hetgeen met de aanstaanden winter indien de kant glad is, eene onmogelijkheid zal zijn;
dat zij zich verheugen dat binnen deze gemeente overal door pompen voor goed drinkwater wordt gezorgd;
dat echter den Appeldijk daarvan nog verstoken is, en aangezien zuiver drinkwater een eerste is in de leer der gezondheid, zoo is het voor ondergeteekenden eene levens kwestie dat daarin zoo spoedig mogelijk word voorzien, immers water uit de haven, waar nog zoovele riolen op uitloopen is uitgemaakt zeer schadelijk voor de gezondheid;
redenen waarom de ondergetekenden zich wenden tot UEdel Achtbaren met eerbiedig verzoek het UEdel Achtbaren moge behagen te bevelen op den Appeldijk alhier eene pompe worde gemaakt en beproefd daarin zuiver welwater te krijgen.
Gorinchem, 2 september 1874
’t welk doende enz.
[en dan volgen de handtekeningen die hierboven al opgesomd staan]
Bron: Regionaal Archief Gorinchem, Archief van de gemeente Gorinchem, ingekomen stukken h31, volgnr. 71, 1874 22-1187.
Met dank aan Barend Bode voor de foto’s van de Ingekomen stukken.
[1] De hele Haven, van de sluis in de mond tot de waaiersluis bij de Korenbrug, vormde sinds 1825 een grote schutkolk. In de Kalkhaven en de Kleine Haven in de Bovenstad heerste een zelfde waterregime. Daardoor duurde het schutten van schepen erg lang en kwam bij elke schutting veel water in het kanaal. Hieraan kwam in 1872/73 een einde door de aanleg van de derde waterkering met schutsluis tussen de sluis in de mond van de Haven en de Peterbrug. Zo ontstond in dat jaar een schutkolk van normale lengte (66 m). Bron: Oud Gorcum Varia, 1988 nummer 12, pag.15.
[2] Regionaal Archief Gorinchem, Archief van de gemeente Gorinchem, ingekomen stukken h31, volgnr. 71, 1874 22-1187.
[3] Regionaal Archief Gorinchem, Nieuwe Gorinchemsche courant 13 augustus 1873.
[4] Regionaal Archief Gorinchem, Nieuwe Gorinchemsche courant 17 september 1873.
[5] Bron: Pompen en fonteinen in Gorinchem door R.F. van Dijk, Historische Reeks Oud-Gorcum, deel 19, 2006, pag. 7.
Foto via Beeldbank Regionaal Archief Gorinchem.
Streekgeschiedenis Alblasserwaard 