Wie kent ze niet – de nostalgische koekblikken met soms afbeeldingen uit onze streek.
In sommige blikken is op de onderzijde de naam van de koekfabriek te lezen:
De Bruin’s koekfabriek – Honing in uw woning
Deze slagzin (en allerlei spaaracties) zorgde voor grote bekendheid van deze Gorkumse koekfabriek.
Van Zusterstraat naar Arkelstraat
In de beginjaren werkt de N.V. Gebroeders De Bruin vanuit de Zusterstraat in de vesting Gorinchem. De aanvraag om een Hinderwetvergunning voor dat pand vlakbij de Molenstraat, ligt in december 1924 bij de gemeente. Iedereen die bezwaren heeft krijgt gelegenheid dat toe te lichten op donderdagmorgen 11 december 1924. Op 29 december komt de Hinderwetvergunning van de gemeente om in het pand Zusterstraat, wijk C, no. 469a, kadastraal sectie D, nummer 2944, een koekbakkerij op te richten.
Al snel daarna verschijnen er advertenties dat er honigkoek, speculaas, kleingoed, stroopmoppen en janhagel gebakken wordt van de beste grondstoffen. [1]
In 1927 schrijft de correspondent van de krant dat deze koekbakkerij twee eerste klas Rotterdamse suikerwerkers heeft ontboden om de garnering van de koek te verzorgen die de fabriek op de liefdadigheidstentoonstelling gaat laten zien. Er liggen diverse exemplaren, keurig opgemaakt met kersen, bloemen enz. in marsepein. Op alle koeken voor de tentoonstelling is een spreuk verwerkt. [2]
Foto Cornelis Verschoor via FB Vrienden die Vesting Gorinchem leuk vinden.
In 1928 komt het vroegere pand van notaris Reumer in de Arkelstraat te koop. Een mooie kans voor de gebroeders De Bruin om zich in een groter pand te vestigen.
Op 10 juli 1928 verleent de gemeente Gorinchem een Hinderwetvergunning zodat De Bruin in het pand Arkelstraat, wijk D, nr. 58, een koek- en banketbakkerij kan oprichten. De aanbesteding voor de verbouwing door architect De Bie vindt plaats op 7 juni in Café De Zalm.
Op 3 november 1928 opent De Bruin’s banketbakkerij “Modern” haar deuren. De Bie heeft er voor gezorgd dat al vanaf de straat de fraaie winkel goed te zien is. Het pand, dat een mooie rustige betimmering heeft gekregen, maakt direct indruk. De stofvrije etalage en vitrines laten zien dat aan de hygiëne alle zorg is besteed. Achter de winkel is een ruim kantoor met daarnaast én daarboven flinke magazijnen. In de tuin achter het pand is een elektrische fabriek verrezen. Ruim en licht ingericht naar de eisen des tijds met moderne ovens en machines en voorzien van een aparte stookkamer. [3]
In die tijd zijn de winkeltijden blijkbaar nog niet zo strikt, want zowel de zondag vóór kerst als op de beide kerstdagen is de banketbakkerij van E. de Bruin geopend. [4]
Directie
De directie van de Naamloze vennootschap Gebroeders de Bruin’s koekfabriek en Handel in koloniale waren, opgericht in juni 1925 te Gorinchem[5], bestaat uit de gebroeders Jan (geb. 1874) en Eduard (geb. 1878) uit het Gorcumse geslacht De Bruin. Hun ouders Eduard de Bruin Jzn en Neeltje Nanning hebben een koffiehuis genaamd De Zalm. Eerst zit dat in de Molenstraat, later aan de oostzijde van de Keizerstraat. Als Neeltje overlijdt verkoopt haar echtgenoot De Zalm.[6] Behalve Jan en Eduard is er nog een oudere zoon Hendrik, die in Maastricht woont, de overige kinderen zijn allemaal op jonge leeftijd overleden.
A. Jan de Bruin is getrouwd met de Duitse Louise Schmäck en woont vanaf februari 1907 in Scheveningen. Ze komen dan vanuit Pankow, een stadsdeel van Berlijn. Jan is banketbakker en heeft vanaf 1 maart 1907 een koek en banketbakkerij genaamd Immobilla. Deze is te vinden aan de Stevinstraat 155-157. [7] Later wordt ook geadverteerd onder de naam Maison de Bruin.
Als in 1928 diverse woningen aan de Waalsdorperweg worden opgeleverd koopt Jan de Bruin een herenhuis met erf en tuin op nummer 85.
Acht jaar later, op 29 maart 1936, overlijdt hij plotseling. Louise de Bruin-Schmäck plaatst een rouwadvertentie In de krant en daar lezen we over twee pleegkinderen Annie en Frieda. Jan wordt begraven op Oud Eik en Duinen. [8]
Al snel daarna treedt zijn weduwe als commissaris uit het bestuur van de N.V. Gebroeders de Bruin’s koekfabriek en Handel in Koloniale Waren.[9]
B. Eduard de Bruin is gehuwd met Arendje van Andel en woont in Gorinchem op het adres Arkelstraat 51, bij de koekfabriek. Er zijn 4 kinderen: Eduard Govert (1907), Cornelia Neeltje Wilhelmina (1909, trouwt met C. de Gier), Jan (1914, trouwt met L. Haver) en Anna (1920).
In 1941 verleent het bestuur van de NV Gebr De Bruin’s koekfabriek en Handel in Koloniale waren, procuratie aan J. de Bruin, zoon van Eduard. [10]
Op 9 augustus 1942 overlijdt Eduard de Bruin onverwachts. Zijn weduwe blijft in de Arkelstraat wonen, maar woont ten tijde van haar overlijden in 1958 aan de Kleine Haarsekade 77.
Na het overlijden van Eduard de Bruin wordt de directie van het bedrijf omgezet en wijzigen naam en rechtsvorm van N.V. Gebr. De Bruin naar een firma.[11] Onder de naam firma De Bruin’s Koek-, Biscuit- en Suikerwerkenfabriek, grossierderij en banketbakkerij vraagt het bedrijf vergunning voor het oprichten van een fabriek voor het vervaardigen van suikerwerken in het perceel Broerensteeg 6, kadastraal sectie C nummer 3025. [12]
Gedoe met de concurrent
De zaken van de koekfabriek in de Arkelstraat gaan goed. Er is flinke concurrentie met o.a. R.J. de Kroes die in 1931 laat weten dat Eduard de Bruin aan oneerlijke concurrentie doet. Hij zet een advertentie in de krant waarin hij de winkeliers en gebruikers van De Kroes-speculaas waarschuwt dat de Gebroeders De Bruin speculaas trachten te verkopen onder de naam van Kroes-Speculaas. Kroes benadrukt dat die speculaas met zijn fabriek niets te maken heeft. Het feit dat De Bruin onder de vlag van Kroes tracht te varen, pleit voor de superieure kwaliteit van het product, aldus Kroes in de advertentie. [13]
Een week later reageert De Bruin. Ze laten weten dat zij zolang de zaak bestaat geen speculaas noch ander fabricaat of artikel gemaakt hebben onder de naam Kroes omdat zij die naam niet nodig hebben voor verdere groei van de fabriek.
In de krant van de week daarna reageren enkele winkeliers via een advertentie dat de waarschuwing die de firma De Kroes gaf wel degelijk steekhoudend is. Ze verklaren dat de heer E. de Bruin hen persoonlijk benaderd heeft en speculaas aanbood onder de naam Kroes-speculaas, terwijl de blikjes die geleverd werden voorzien waren van een etiket waarop de letters K.R.S. stonden. Als De Bruin met dergelijke laakbare praktijken verder gaat, dan zullen de winkeliers laten weten bij welke winkeliers dit gebeurd is.
Daarmee lijkt de zaak afgedaan. Hoe dat achter de schermen gegaan is, zullen we niet weten.
Foto Cornelis Verschoor via FB Vrienden die Vesting Gorinchem leuk vinden.
In en net na de oorlog
De koekfabriek draait in de oorlog lange tijd gewoon door. Met de slogan “Zelfs in dezen oorlogstijd leveren wij toch kwaliteit!” adverteert De Bruin’s banketbakkerij in de regionale kranten. [14]
In oktober 1945 laten ze weten dat de laatste koeken die tijdens de oorlog en kort daarna verkocht werden, afkomstig waren uit noodrantsoenen waarvan De Bruin door het departement de fabricage van 300 ton kreeg opgedragen. Het leverde een welkome aanvulling in de laatste oorlogswinter.
Vanaf oktober 1945 draaien de machines en ovens in de Arkelstraat weer. Met de nieuwe ‘koek-koopbon’ zijn niet lang daarna de nieuwe De Bruin’s record-koeken te verkrijgen – zij het nog in beperkte mate. Op dat moment zijn dit de beste koeken die met de nu beschikbare grondstoffen gebakken kunnen worden. [15]
In de zomer van 1946 krijgt de fabriek toestemming om uit te breiden met 3 electro-motoren. [16]
Eind 1947 blijken er weer voldoende grondstoffen om in beperkte mate rond sinterklaastijd boterletters te kunnen maken en rond kerst ook kerstkransen. Voor een letter of krans van 500 gram is 1,5 ons suiker en 1 ons boter nodig. Nu is dat er weer, na 6 jaar! [17]
Vanaf 15 oktober 1947 is er een winkel van De Bruin op het adres Nieuwe Hoven 69 (bij “de Klok”). Deze winkel, waar Eduard G. de Bruin (zoon van Eduard sr) woont, draait hier tot 7 juli 1955. Dan moet Eduard jr. in verband met zijn gezondheid stoppen met de winkel. Hij verhuist naar Vlietlaan 15 en Johannes van Beers vestigt zich aan de Nieuwe Hoven met een eigen winkel. Er blijft wel enige samenwerking met De Bruin. Bijvoorbeeld tijdens vakanties als de Koekfabriek gesloten is, kun je hier bestellingen plaatsen. [18]
Plaatjes sparen
De Bruin’s koekfabriek weet klanten aan zich te binden, waarbij met name het bonnensysteem succesvol is. Op alle tafel-, ontbijt-, candij- en gemberkoek verpakkingen zitten bonnen met punten. Door deze te sparen kun je koekdozen of plaatjes voor een verzamelalbum krijgen.
Een voorbeeld van zo’n album is Vliegende Hollanders een luchtvaartalbum geschreven door Hans van Wilvoort. A. van Ulsen schreef het voorwoord en staat er borg voor dat de inhoud, hoe wonderlijk die soms lijkt, technisch verantwoord is.
Het album bevat een boeiend verhaal gebaseerd op de legende van het spookschip De Vliegende Hollander, dat ook nu nog de wereldzeeën schijnt te bevaren. In het album is de Vliegende Hollander een door de lucht vliegende Hollander die zich naar alle delen van de wereld begeeft. Via Ikaros en het Vliegende Tapijt komt hij dan terecht bij de hedendaagse luchtvloot.
Als je alle plaatjes van het album hebt bevat het 3 paginagrote platen en 48 kleine plaatjes die echter niet in kleur zijn maar in een bruin tint.
Voorin het boekje zit een prijsvraag op een los vel. Als je dat inlevert voor 1 oktober 1950 maak je kans op 1 van de 100 extra grote luxe candijkoeken. Wat een mooie reclamestunt, want wie wil nu niet zo’n mooi album of lekkere koek. [19]
Naamsbekendheid
Naast deze spaaracties presenteert De Bruin’s koek zich ook op andere manieren.
Zo is in 1933 bij alle koeken een zakdoek verpakt. Goede reclame in deze moeilijke tijden. [20]
Als in januari 1951 de toneelclub van de Staaldraadkabelfabriek v/h J.C. den Haan een toneelavond houdt krijgen de aanwezigen bij hun kopje koffie een gratis zoetigheidje van De Bruin’s koek en banketbakkerij. [21]
Het is in deze tijd dat de welbekende bruine beertjes als logo geïntroduceerd worden. Ze staan op de koekverpakking en je treft ze aan in de advertenties.
In maart 1951 ontvang je een De Bruin’s Koek cadeau als je voor 5 gulden levensmiddelen koopt in de winkel van Cor Kruis aan de Nieuwe Hoven 103. [22]
In de jaren ’50 wordt meerdere keren de Loevestein-sterrit gehouden (voor auto’s, motoren, scooters en bromfietsen). Elke deelnemer die de finish bereikt ontvangt naast een Loevestein theelepel en een Gulf Oil surprise pakket een grote De Bruin’s Loevesteinkoek. [23]
Als in Schelluinen het verbouwde gemeentehuis geopend wordt krijgt de jeugd een vlaggetje van de Gorcumse koekfabriek. [24]
En dan is er natuurlijk nog het koekrad – iedere vereniging kan zo’n rad van fortuin krijgen bij de koekfabriek als ze maar een flinke hoeveelheid ontbijtkoek afneemt.
Foto Regionaal Archief Gorinchem.
Uitbreiding wel of niet
Al in 1936, enkele maanden na het overlijden van Jan de Bruin, breidt de koekfabriek uit met het plaatsen van een koeksnijmachine, aangedreven door een electromotor van ½ PK. [25]
In de oorlog, juni 1942, neemt het bedrijf het perceel Broerensteeg 6 in gebruik. Er wordt een fabriek gevestigd voor het vervaardigen van suikerwerken. [26]
Nadat al in 1946 drie elektromotoren zijn bijgeplaatst breidt de fabriek in 1949 verder uit. In april 1949 krijgt het bedrijf vergunning om enkele machines en elektromotoren bij te plaatsen (zowel in de Arkelstraat als in de Broerensteeg).[27] In november 1949 komt de vergunning af voor het plaatsen van een ondergrondse benzinebewaarplaats, groot 3000 liter, met aftapinrichting (handpomp) aan de Arkelstraat 47. [28] Dan ligt er inmiddels bij de gemeente al een verzoek om niet vast te houden aan het plaatsen van de elektromotoren op een betonnen voetstuk en het bedrijf van die verplichting te ontslaan. Op 21 december 1949 staat de gemeente dit toe. [29]
In 1954 koopt De Bruin’s koekfabrieken een terrein aan de Schelluinsestraat van de gemeente Gorinchem met de bedoeling om daar een nieuwe fabriek te bouwen. Toch laat de directie in februari 1956 weten af te zien van de bouw van die fabriek omdat ze meent nadeel te zullen ondervinden van de rioolwaterzuiveringsinstallatie die daar ook komt. [30]
Het terrein valt daardoor terug aan de gemeente die in 1957 aan de raad voorstelt om dit bijzonder gunstig gelegen terrein te aanvaarden ten behoeve van andere serieuze gegadigden die zich daarvoor al meldden. [31] In de raad klinkt teleurstelling dat het college niet zijn best gedaan heeft om dit bedrijf voor de gemeente te behouden en vooral ook om het te laten verhuizen naar een andere locatie. [32]
Foto Regionaal Archief Goirnchem.
Personeel
Regelmatig staan in de Gorcumse kranten advertenties om nieuw personeel te werven. Jongens voor bezorgwerk, meisjes voor inpakwerk, een winkeljuffrouw, kantoorbediende of magazijnmedewerkers, chauffeurs of bijrijders – er zijn allicht vacatures bij de koekfabriek.
In de loop der jaren kom je soms ook namen tegen van werknemers van de fabriek. Zo plaatst het gezamenlijk personeel een rouwadvertentie als hun geachte collega, de 21-jarige Alie van der Giessen, in augustus 1947 overlijdt na een langdurig geduldig gedragen lijden.[33]
Eind mei 1949 overlijdt Martinus Adrianus Nooitrust, pas 32 jaar oud. [34]
In 1960 herdenken A. Exalto en C. van Steenis hun 25-jarig dienstverband bij De Bruin’s koek- en suikerwerkfabriek.[35]
Een jaar later viert S.M. de Leng dat jubileum. Hij is dan 25 jaar in dienst als vertegenwoordiger en krijgt met gezin een feestavond aangeboden in Restaurant Van Kekem. [36]
In de jaren hierna blijkt uit diverse berichten dat personeel van De Bruin is overgegaan naar de firma H.Stolwijk en vervolgens naar Altona.
Zo vieren de heren K.S. Sterkenburg (procuratiehouder) en E.F. Boot (magazijnbediende) in 1966 hun 40-jarig dienstverband. Ze startten in 1926 bij De Bruin’s koekfabriek. Voor hun inzet voor het bedrijf krijgen ze door burgemeester Van Rappard een lintje opgespeld. Van het personeel ontvangen ze cadeaus en bloemen. Oud-collega E. Schenau, die inmiddels in het bedrijf in Harderwijk werkt, spreekt hen toe. Sterkenburg dankt, mede namens de heer Boot, voor de goede omgang en de menselijke benadering die ze bij De Bruin altijd ervaren hebben.[37]
In 1971 viert A.A. Exalto zijn 40-jarig dienstjubileum. Hij trad op 23 augustus 1931 in dienst bij De Bruin’s koekfabriek als leerling-bakker. In de loop der jaren wist hij zich op te werken tot magazijn-chef, een functie die hij nu al 20 jaar verricht. Inmiddels werkt hij al weer vier jaar bij de firma Stolwijk. Op de feestavond in Merwezicht voor zowel personeel van Altona als van de firma Stolwijk, speldt burgemeester Schreuder hem een lintje op. Mevrouw Exalto wordt rijkelijk in de bloemen gezet.[38]
In 1978 overlijdt H. Bruning die meer dan 35 jaar voor De Bruin en later Altona werkte. [39]
Foto Regionaal Archief Gorinchem.
Einde
Op het laatst bestaat de koekfabriek / banketbakkerij uit drie panden in de Arkelstraat met karakteristieke geveltjes. Ook enkele oude opslagpanden aan de Broerensteeg met typische oude stadsramen en soort staldeuren horen bij de fabriek. Het oudste pakhuis daarvan dateert van 1861. Die pakhuizen worden later bij Van Zuilen modehuis getrokken.
In december 1959 richt De Bruin in Gorinchem een groothandel en import van zoetwaren N.V. Altona op, waarvan de heer H. Bruning directeur wordt. [40]
In 1962 dragen de aandeelhouders van Van Delft’s Fabrieken N.V. in Harderwijk hun belangen over aan De Bruin’s Koek- en Biskwiefabriek N.V. in Gorinchem. De productie in beide bedrijven wordt op dezelfde voet voortgezet. [41]
Rond 1966 neemt de firma H. Stolwijk uit de Westwagenstraat de banketbakkerij van De Bruin op het adres Arkelstraat 49 over en ook meerdere personeelsleden. Later wordt dit alles samengebracht onder de paraplu Altona B.V.
Op 19 juli 1977 wordt de statentocht gehouden. Het VVV kantoor fungeert als controlepost en dankzij de gemeente Gorinchem en De Bruin’s Koek N.V. ontvangen alle 278 deelnemers aan die tocht de welbekende blikken trommel met daarop een afbeelding van over de rivier op Loevestein en een stadsgezicht. De trommel bevat een heerlijke koek die door de deelnemers zeer gewaardeerd wordt. [42]
Deze koektrommels tref je nog regelmatig aan zodat je weer herinnerd wordt aan de Gorcumse koekfabriek van de Gebroeders De Bruin.
Foto Cornelis Verschoor via FB Vrienden die Vesting Gorinchem leuk vinden.
[1] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 13 februari 1925.
[2] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 17 juni 1927.
[3] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 31 oktober en 2 november 1928.
[4] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 21 december 1928.
[5] Afkondiging in De Maasbode 12 juni 1925, via delpher.nl.
[6] Nieuwe Gorinchemsche courant 30 april 1899.
[7] In 1924 laat Jan de Bruin zijn zaak Maison de Bruin in Scheveningen (hoek Stevinstraat Gentsestraat) verbouwen door architect Co Brander. Die veranderde de winkelpui en wist de etalages te ventileren zodat beslagen en bevroren ruiten uitgesloten zijn. De verlichting werd onzichtbaar aangelegd. Het interieur kreeg een make-over met een paneel van geëtst en gevernist eterniet van Frans ter Gast, voorstellende twee pages, die een bruidstaart opdragen. Ter Gast ontwierp ook het gebrandschilderde glas-in-lood raad. https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMKB04:000143913:mpeg21:a0062&objectsearch=stevinstraat
[8] Via delpher.nl – Haagse courant 30 maart 1936.
[9] De Vijf Rivieren 4 mei 1936.
[10] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 24 oktober 1941.
[11] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 30 januari 1942. N.V. Gebr. De Bruin’s Koekfabriek en handel in koloniale waren, Arkelstraat 47-49, Gorinchem Zaak in liquidatie getreden. Liquidateuren E. de Bruin en J. de Bruin.
[12] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 26 juni 1942.
[13] Gorcumse courant 9 oktober 1931.
[14] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 18 februari 1944.
[15] De Partisaan 6 oktober 1945.
[16] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 20 juli 1946.
[17] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 28 november 1947.
[18] Woningkaarten gemeente Gorinchem serie B Nieuwe Hoven,
[19] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 30 augustus 1950.
[20] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o.5 mei 1933.
[21] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 29 januari 1951.
[22] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 28 maart 1951.
[23] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 14 juli 1954 en 17 juni 1955.
[24] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 2 juni 1965.
[25] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 22 mei 1936.
[26] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 26 juni 1942 – hinderwetvergunning voor het perceel kadastraal sectie C nummer 3025.
[27] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 11 april 1949.
[28] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 14 oktober en 22 november 1949.
[29] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 23 december 1949.
[30] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 1 februari 1956.
[31] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 24 april 1957.
[32] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 29 april 1957.
[33] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 8 augustus 1947.
[34] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 27 mei 1949.
[35] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 22 augustus 1960.[36] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 6 september 1961.
[37] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 13 mei 1966.
[38] Gorcumse courant 28 aug 1975.
[39] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 24 mei 1978.
[40] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 11 december 1959.
[41] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 20 augustus 1962.
[42] Lingestreek 26 juli 1977.
Collectie Barry van Baalen – Gorinchem.
Rechts daarnaast de bakkerswinkel van De Bruin en daarnaast de tabakswinkel van Egas.
Foto Regionaal Archief Gorinchem.
Streekgeschiedenis Alblasserwaard 
Interessant verhaal.
Er zijn nog 3 kinderen van Jan (de laatste) in leven die best bereid zijn de kleine foutjes te corrigeren en het verder aan te vullen
LikeGeliked door 1 persoon
aanvullend: 5 kinderen waarvan de genoemde 3 het het intensiefste hebben meege maakt.
LikeGeliked door 1 persoon