Burgemeesters in onze streek zijn halverwege de 19e eeuw erg vooruitstrevend, zo blijkt uit bewaard gebleven correspondentie. Ze komen al vanaf 1 mei 1854 in verenigingsverband bij elkaar. In de gemeentelijke archieven van bijvoorbeeld Leerdam en Nieuwpoorts is de uitnodiging voor de eerste bijeenkomst van die burgemeesterskring terug te vinden. De burgemeester van Giessen-Nieuwkerk is één van de stuwende krachten.
Hij schrijft op 11 april 1854:
Op uitnodiging van verschillende Heeren Burgemeesters hebben wij de eer UEd. Achtb. te informeren dat door zeer velen onzer ambtgenoten den wens is te kennen gegeven om van tijd tot tijd eene bijeenkomst van burgemeesters te houden en wel bepaaldelijk uit den Alblasserwaard en Vijfheerenlanden.
Het veel omvattende van onzen werkkring en de vaak daarmede gepaard gaande moeijelijkheden maken het zeer gewenst dat een zodanige bijeenkomst plaats hebbe […]
Tot het bijwonen der eerste bijeenkomst, welke zal gehouden worden op maandag den 1e mei a.s. des voormiddags ten 11 uur te Gorinchem in het Logement van den heer S. van der Giessen bij de Arkelpoort, hebben wij de eer UEd Achtb. door deze uit te nodigen.
Onder de te behandelen onderwerpen op deze eerste bijeenkomst zal behoren het benoemen van eenen voorzitter en secretaris.
Het zal ons aangenaam zijn te mogen worden geïnformeerd of UEd Achtb voornemens zijt aan de te houden bijeenkomsten deel te nemen.
De burgemeester van Giessen-Nieuwkerk als provisioneel voorzitter,
J.D. van Slijpe
De burgemeester van Lexmond als provisioneel secretaris,
J.G. Roosenburg
Foto: Archief Gemeente Nieuwpoort – ingekomen stukken 1854.
Niet wettelijk
In Den Haag wordt wat argwanend gekeken naar de initiatieven van de burgemeesters. Op 30 juni 1856 volgt een brief van de Commissaris van de koning waarin hij schrijft dat de Minister vernomen heeft dat in sommige kantons door burgemeesters of burgemeesters en secretarissen verenigingen opgericht zijn, maar dat die bij Gemeentewet niet bekend zijn.
In deze, geheel vrijwillig (zonder voorkennis of toestemming der regering) opgerichte, verenigingen bespreken burgemeesters onderling zaken t.a.v. gemeenteadministratie en eventueel ook andere aangelegenheden.
Dergelijke verenigingen zijn echter met het oog op de wet van 2 april 1855 niet wettig of door het gouvernement erkend. Ze bezitten ook geen officieel karakter en kunnen dus geen officiële correspondentie voeren over gemeentebelangen. Ambtscorrespondentie die door deze verenigingen wordt gevoerd, zijn naar het inzien van de minister van bedenkelijke aard omdat die verenigingen ‘buiten de wet bestaan’.
Zolang er alleen overleg gevoerd wordt over administratieve gemeentebelangen kunnen de verenigingen een nuttige zijde hebben, maar ze moeten zich onthouden van alle briefwisseling met autoriteiten of met elders gevestigde verenigingen van burgemeesters […].
Ze kunnen dus alleen gebruikt worden uitsluitend door onderlinge raadpleging en voorlichting de belangen der hun toevertrouwde gemeenten te behartigen.
Toch voeren de burgemeesters in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden regelmatig overleg. Dit leidt eind oktober 1860 tot “eener duurzame vereeniging”, met statuten. Voorzitter wordt de Leerdamse burgemeester Vogelsang, terwijl de Arkelse burgemeester J.A.D. van der Poel het secretariaat regelt. [1]
Een eerste gezamenlijke actie volgt in 1861: de voorbereiding van een ‘huldeblijk’ aan Z.M. de Koning in het paleis te Amsterdam. Om tot een gezamenlijk geschenk te komen nodigt de voorzitter de burgemeesters uit om op zaterdag 6 april 1861 ‘s middags 4 uur naar De Doelen te Gorinchem te komen. Voordat de uitnodiging de deur uit gaat, vergewist men zich er van dat de Commissaris van de koning er geen bezwaren tegen heeft.
Het overleg leidt tot het instellen van een commissie, bestaande uit de burgemeesters van Gorinchem, Sliedrecht en Vianen. Namens alle burgemeesters uit de A&V zullen zij aan de koning hulde en sympathie betuigen. Het staat de andere burgemeesters vrij om zich hierbij aan te sluiten. Op woensdag 10 april is de commissie present in het Paleis te Amsterdam.
Dat er goed samengewerkt wordt blijkt wel als de burgemeestersvereniging uit de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden den Verordening omtrent het bijhouden der bevolking-registers ontwerpt. De provincie Zuid-Holland keurt deze goed waarna het andere gemeenten vrij staat om een exemplaar te bestellen bij C. van Tuinen, boekhandelaar te Leerdam.[2]
Op 2 september 1865 bespreken de burgemeesters de aanpak van de besmettelijke veeziekte. Ze besluiten om de raad van Gorinchem te vragen om de veemarkten dat jaar af te gelasten. Het Gorkumse stadsbestuur gaat echter niet overstag, terwijl toch ook de Hollandse Maatschappij van Landbouw eenzelfde verzoek neerlegde.[3]
Foto: Archief gemeente Oud-Alblas, ingekomen stukken 1861.
Streekschap en -stichting
Begin 20e eeuw komt de term burgemeesterskring voor het eerst in de kranten voor. Met name in het noorden van Nederland gebruikten de burgemeesters deze term voor hun overleg (Winschoten, Veenkoloniën, Oldambt, Veendam). Ook in onze streek blijken er inmiddels meerdere burgemeesterskringen te zijn. Eén alleen voor de Alblasserwaard, één samen met de Vijfheerenlanden en een andere, in nog groter verband, een ‘gecombineerde’ of ‘grote’ kring A&V en Land van Heusden en Altena en de Bommelerwaard. [4]
Na de Tweede wereldoorlog schrijft de burgemeester van Gorinchem, mr. L.R.J. Ridder van Rappard, dat er vóór de Duitse aanval op ons land tussen de 22 burgemeesters van de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden praktisch geen bestuurscontact bestond. [5]
Er is ook weinig terug te vinden uit die periode dus wellicht stond het overleg tussen de burgemeesters enige tijd op een laag pitje.
Aan het begin van de oorlog en in de jaren er na zoeken ze elkaar weer op. Er doen zich dan allerlei gemeenteoverstijgende problemen voor zoals de voortschrijdende ontluistering van het polderlandschap (verdwijnende knotwilgen, molens en andere streekmonumenten). Dit verdient beter behoud en vraagt om het weren van ontsierende bouwsels. Verder liggen er vraagstukken rond lintbebouwing, wegen- en verkeerszorg en willen ze meer aandacht voor heemkunde op de lagere scholen.
De burgemeesters zien dit alles als gewichtige vraagstukken die de behoefte aan een coördinerend lichaam accentueren. [6]
In 1949 stelt de burgemeesterskring A&V de oprichting van een Streekschap Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden voor via een gemeenschappelijke regeling (GR). Daarin willen de 22 gemeenten met elkaar bepaalde publieke (complexe) belangen regelen, die per afzonderlijke gemeente niet of niet voldoende behartigd kunnen worden. Voorop, zo stellen de burgemeesters, moet de dienende taak van iedere deelnemer ten behoeve van de GR staan. Deze eerste voorzet haalt het niet. Slechts de helft van de gemeenten kan zich er in vinden.
Na overleg in de burgemeesterskring wordt in 1956 de Stichting tot Instandhouding Molens in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden opgericht. Een mooi regionaal opgezet plan om zoveel mogelijk molens in deze streek te behouden.
In 1959 komt het tot de oprichting van een Streekstichting Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. Eerste voorzitter is burgemeester M.W. Schakel uit Noordeloos (niet geheel tot genoegen van de Gorcumse burgemeester mr L.R.J. Ridder van Rappard).
Vijf jaren leidt Schakel deze streekstichting, die aan de wieg staat van ondermeer een streekmuziekschool, commissie Ruilverkaveling en een Culturele Raad Alblasserwaard Vijfheerenlanden.
Als Schakel tot lid van de Tweede Kamer gekozen wordt legt hij de functie neer. Bij zijn afscheid vertelt hij dat er heel wat stuurmanskunst voor nodig is om met zoveel gemeenten de kerk in het midden te houden. De Alblasserdamse burgemeester Looy volgt Schakel op als voorzitter van de Streekstichting. [7]
Het Algemeen bestuur van de Streekstichting wordt steeds groter en minder slagvaardig. In de jaren ’70 volgt een koerswijziging en profileert de stichting zich als een welzijnsstichting. Deze gaat als een nachtkaarsje uit…[8]
Tegenwoordig overleggen de burgemeesters uit de streek nog regelmatig in de burgemeesterskring A&V, maar ook in groter regionaal verband van Zuid-Holland zuid. Dat gebeurt meestal op bijzondere locaties.
Hopelijk komen daar nog mooie initiatieven uit voort.
[1] Nieuwe Rotterdamsche courant 1 november 1860.
[2] Oprechte Haarlemse courant, 13 mei 1862.
[3] Nieuwe Rotterdamsche courant 14 september 1865.
[4] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 15 januari 1954.
[5] Tijdschrift Bestuurswetenschappen van de Vereniging Nederlandse Gemeenten, nr. 6, juli 1947.
[6] Bredasche courant 10 februari 1949.
[7] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 24 april 1964, 11 november 1964, 18 november 1964.
[8] Nieuwsblad voor Gorinchem e.o. 3 mei 1974 en 22 mei 1974.
Deze provinciale vereniging is in 1872 opgericht. Foto: Regionaal Archief Gorinchem.
(opgericht in 1956 na overleg in burgemeesterskring AV).
Foto Cees van der Wal, 2016.
Foto twitteraccount Werner ten Kate, wnd. burgemeester Giessenlanden.
Foto twitteraccount Reinie Melissant, burgemeester van Gorinchem.
Streekgeschiedenis Alblasserwaard 